Lang kreyòl

Yon kreyòl pran nesans a travè yon ansanm faktè lengistik ak sosyal konplèks. Li nesesite omwen prezans de lang sou yon teritwa kèlkonk, nan yon kad presi ki ka politiko-ekonomik spesifik – tankou jan sa te ye nan istwa kolonyal Ayiti.
Jeneralman gen yon lang dominan ki vle enpoze l’ fas a yon lang ki souvan gen yon otonomi pwòp a li menm. Sa ki rale tèm eritaj lengistik . Sa vle di lè yon moun leve kote tout antouraj li ak tout sa l’ap fè se nan yon lang, li vin difisil pou moun sa a pou l’ ta imèje britsoukou nan yon lòt kilti lengistik; lè yo ta vin enpoze l’ yon lòt lang se kòmsi ou vin enpoze l’ yon lòt li menm ke l’ pa konnen, ke l’ souvan mal pou l’ pou l’ aksepte. kidonk, lè gen pliralite kiltirèl sa a k'ap afwonte sou yon menm teritwa sa k'vin fèt?
Vin gen nesans yon fòm pale ki tire de difikilte kilti domine a genyen pou pale lang dominan an. Yo rele fòm pale sa a, lè konsa, Pidjen. Kidonk pidjen an se yonsistèm lengistik limite, yon senplifikasyon. Si n' eseye gad fraz sa a: 1- j' m'en fous bien; 2- j' m'en fous ben; 3- m’en fous ben; 4- manfouben. De (2) premye yo se de nivo nan lang fransè a, twazyèm nan se ta pidjen am, katriyèm nan se Kreyòl la. Rive la, kilè-w ka pale de kreyòl?
Ebyen n'ap di jan sa di lakay C. Baylon  di l' la: se lè pidjen an vin tounen yon eritaj jenerasyonèl. Sa vle di, lè premye jenerasyon an mouri e ke yon pati lòt swiv menm eritaj lengistik sa a. Sa vle di se lè li vin yon lang matènèl nanyon kad elaborasyon. Youn aprann li nan bouch lòt. Konsa, pidjen an se yon etap nan kreyolizasyon an. Nan sans sa a, sa l' ta dwe senbolize?
Li ta dwe senbolize sa nou genyen de idantitè, pwòp a nou menm! Sa ki parèt difisil pou l' ta fèt vrèman nan yon peyi kote kreyòl la stigmatize e ke lang kolonizatè a, li menm, tounen yon mak alamòd. Men mwa sa a ta dwe pa kreyòl Ayisyen an, pito nou jis di l' kenbe. E pandan n'ap kiltive yon kreyolofili avèk pase n' kòm egzanp.